KUR’AN-I KERİM’DE ÂDÂB-I MUÂŞERET
GÖRGÜ KURALLARI
(Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Baskı)
Prof. Dr. M. Zeki DUMAN
İÇİNDEKİLER
G İ R İ Ş (PDF)
KISALTMALAR 19
ÖNSÖZ 21
I. BÖLÜM KAVRAMSAL TAHLİL (PDF)
I. ÂDÂBI MUÂŞERET 31
A. EDEB 31
1. Lügat Yönünden Tarifi 31
2. Istılah Yönünden Tarifi 33
3. İlimler Yönünden Tarifi 35
B. MUÂŞERET 36
1. Lügat Yönünden Tarifi 36
2. Istılah Yönünden Tarifi 37
II. SOSYAL HAYATIN GEREKLİLİĞİ 38
A. SOSYAL HAYAT FITRAT(YARATILIŞ)IN BİR GEREĞİDİR 39
B. SOSYAL HAYAT DİNÎ YAŞAYIŞIN BİR GEREĞİDİR 41
III. ÂDÂBI MUÂŞERETİN MAHİYETİ, AMACI VE ÖNEMİ 42
A. ÂDÂBI MUÂŞERETİN MAHİYETİ 42
B. ÂDÂBI MUÂŞERETİN AMACI 44
C. ÂDÂBI MUÂŞERETİN ÖNEMİ 45
1. Edebin Birey Açısından Önemi 46
2. Edebin Toplum Açısından Önemi 50
3. Edebin İbadetler Açısından Önemi 52
D. ÂDÂBI MUÂŞERET’İN KAYNAĞI 55
E. İSLAM’DA ÂDÂBI MUÂŞERET’İN KAYNAĞI 57
II. BÖLÜM ÖZEL/İKİLİ İLİŞKİLERDE ÂDÂBI MUÂŞERET (PDF)
ÖZEL İLİŞKİLERDE ÂDÂBI MUÂŞERET 63
A. KULALLAH İLİŞKİŞİNDE ÂDÂB 65 (PDF)
1. Kulluk Bilincini Muhafaza Etmek 66
2. Söz, İş ve Davranışlarda Aşırılıklardan kaçınmak 73
3. Ar ve hayâ Duygusuna Sahip Olma 74
4. “Haşyetullah” Sahibi Olma 78
5. Korku İle Ümit Arasında Bulunma 79
6. Dua Ederken İsteme Âdâbını Gözetme 81
7. Hayrı ve Tüm İyilikleri Allah’ın Lütfu Bilme 86
8. Şerri O’na İsnat Etmeme 89
B. PEYGAMBERLER ve Hz. MUHAMMED 95 (PDF)
1. İnsan ve Peygamber 96
2. Peygamberler 98
3. Peygamberlerin Ahlakı 99
4. Hz. Muhammed (sav) 100
C. Hz. PEYGAMBER İLE İLİŞKİLERDE ÂDÂB 106 (PDF)
1. Allah’ın ve Elçisinin Önüne Geçilmez 108
2. Yanında Yüksek Sesle Konuşulmaz 111
3. Adıyla, Lakabıyla, Künyesiyle Hitap Edilmez 113
4. İstirahat Anında Rahatsız Edilmez 116
5. Meclisi İzinsiz Terk Edilmez! 124
6. Çağrısı Herhangi Birinin Çağrısına Benzetilemez! 127
7. Buyruklarına İtiraz Edilmez 129
8. Meclisinden Kaçılmaz 130
9. Argo Tabirlerle Hitap Edilmez 130
10. Evine İzinsiz Girilmez 132
11. Hanımarıyla Evlenilmez 135
12. Nefse Tercih Edilmeli, Hatta Daha Çok Sevilmeli 136
13. Vefatından Sonra Rasûlullah’a Saygı ve Sevgi 140
D. “ZEVCÂTI TAHİRÂT”IN Hz. PEYGAMBER’LE İLİŞKİLERİNDE ÂDÂBI 146 (PDF)
1. Peygamber’in Hanımları Şanslı, Fakat Ayrıcalıklı Değildiler 147
2. Onlar da Kadın İdiler 148
3. Hz. Peygamber Son Derece Nazik Bir İnsandı 150
4. Yüce Rabbi Hanımlarına Karşı da Rasûlünü Savunuyordu 151
E. MÜMİNLERİN HZ. PEYGAMBER’İN HANIMLARI İLE İLİŞKİLERİNDE ÂDÂBI 154 (PDF)
1. Hicap (Örtünme) Âyeti Gelmeden Önceki Durum 156
2. Hicap Âyeti 158
3. Hicap Âyetinin Getirdiği Muâşeret Esasları 159
a. Cilbab Emri 161
b. Konuşma Âdâbı ve Üslubuna Riâyet 161
c. Teberrüç’ten Sakınma 164
F. KARI KOCA İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 166 (PDF)
1. Ailenin Teşekkülü 169
a. Cahiliye Döneminde Evlenme 170
b. İslam’da Evlenme 173
b1. Evlenecek Adaylar Birbirini Görmeli 173
b2. Evlenecek Adaylar Birbirini İstemeli 175
b3. Hıtbe (Dünür Olma) ve Âdâbı 177
c. Adayların Birbirinde Arayacağı Vasıflar 181
c1. Kadının Erkekte Arayacağı Vasıflar 181
c2. Erkeğin Kadında Arayacağı Nitelikler 182
d. Mihir Başlık – Hediye 184
e. Nişanlanma 186
f. Düğün 189
g. Velîme 190
h. Eğlenme 191
ı. İlân ve Def 192
i. Evlileri Tebrik Etme 193
j. Aile Çatısı Altında Karı ile Kocanın Konumları 194
k. Aile Reisi Kocadır 196
2. Kadının Uyması Gerekli Muâşeret Esasları 202
a. Yöneticiye/Kocaya İtaat 202
b. Aile Mahremiyetlerini Muhafaza 206
c. Aile Sırlarını Koruma 206
3. Kocanın Uyması Gerekli Muâşeret Esasları 207
a. Ailenin Geçimini Temin 208
b. Sevgi, Saygı, Hüsni Muâşeret 211
c. Hoşgörü 216
d. Hanımıyla Alay Etmemek 217
e. Ayıpları Araştırmamak 218
f. İtaatsizlik/Nüşuz Halinde Tavsiyeler 220
f1. “Nüşuz” Kadından İse 220
f2. İtaatsizlik/Nüşuz Kocadan İse 230
f3. Birden Fazla Evlilik Halinde 234
4. Cinsel İlişkide Âdâb 238
a. Cinsel Arzunun Tatmini 238
b. Mübaşeretin Keyfiyeti 241
c. Cinsel Tatminde Hanımları Önceleme (Takdim) 243
5. Hayız Halinde Âdâbı Muâşeret 244
6. Yahudi Erkeklerinin Kadınlarına Zulmü 246
7. Kur’anı Kerim Açısından Kadın Kocasını Aldatan/Dessas Değildir! 248
G. KAYINBABALAR, KAYINVALİDELER VE ONLARIN AKRABALARI İLE ÂDÂB 252 (PDF)
1. İslam’da Akrabalık 253
a. Nesep/Soy Yoluyla Akrabalık 253
b. Sıhriyet/Evlenme Yoluyla Akrabalık 253
c. Süt Emme Yoluyla Akrabalık 253
2. Evlilik Bağının Getirdiği Yükümlülükler 254
a. Damatların Âdâbı 254
a1. Kayınbabalar ve Kayınvalidelerle Âdâb 254
a2. Huysuz Kayınvalidelerle Âdâb 258
a3. Kayınbiraderler ve Baldızlarla Âdâb 259
b. Kayınbabalar ve Kayınvalidelerin Damatlar ve Gelinleri İle Âdâbı 260
b1. Kayınbabalar ve Kayınvalideler Gençlerin İşlerine Fazla Müdahil Olmamalı 263
b2. Baba ve Kayınbaba Hz. Peygamber’den Üç Örnek Davranış 264
H. EBEVEY NEVLÂT İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 267 (PDF)
1. Anne ve Babanın Uyması Gerekli Âdâb 267
a. Çocuklar Arasında Adalet 269
b. Acıma Duygusunu İhmal Etmemek 272
c. KızErkek Ayrımı Yapmamak 274
d. Çocukların Terbiyesini Güzel Yapmak 277
e. KarıKoca Hallerini Gizlemek 285
2. Çocukların Uymaları Gerekli Âdâb 287
a. AnneBabaya İyilik ve İhsan 288
b. Anne ve Babaya İtaat 290
c. Gayrı Müslim Anne ve Babalara İlgi 293
d. AnneBabaya İyilik ve İhsanın Şekli 295
d1. Onlara “Öf!” Bile Demememeli 297
d2. Kızdırmamalı, Azarlamamalı 298
d3. Hoşnut Olacakları Söz Söylemeli 298
d4. Üzerlerine Merhamet Kanatları Gerilmeli 299
d5. Onlar İçin Duâ Etmeli 301
I. KADIN ERKEK İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 302 (PDF)
1. KadınErkek İlişkilerinde Esas Olan Ayetler ve İlgili Kavramlar 302
a. Anahtar Kelime ve Deyimler 304
a1. “Avret” 304
a2. Ğaddu’lBesar 305
a3. “Fürûc” 305
a4. Ferclerin Muhafazası 306
a5. “Ziynet” 306
2. Yetişkin İnsanlarda “Avret” Sayılan Hal ve Durumları 307
a. Erkeğin Erkekle Âdâbı 308
b. Kadının Kadınla Âdâbı 308
c. Erkeğin Yabancı Kadınla Âdâbı 309
c1. Hicap Emri 311
c2. Halvet Halinin Yasak Olması 313
c3. Kadına Bakmayı ve Dokunmayı Mübah Kılan Hâller 316
d. Kadının Yabancı Erkekle Âdâbı 317
d1. Konuşurken 319
d2. Süslenirken 319
d3. Ahretlik, BacıKardeşlik, Kirvelikle Sonradan İhdas Edilen Yakınlıklar(!) 321
d4. İhtiyar Kadınların Özel Durumları 323
e. Birbirlerine Mahrem Olanların Âdâbı 324
İ. ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 331 (PDF)
1. Öğretmenin Uyması Gerekli Âdâb 335
a. Öğretmen İlmiyle Âmil Olmalı 335
b. Öğrencisini Evladı/Kardeşi Bilmeli 338
c. Öğrencilerine Toplumun Emaneti Gözüyle Bakmalı 339
d. Anlatırken Öğrencilerin Seviyesine İnmeli 339
e. Öfkesine Hâkim Olup Öğrencilerine Rıfkla Muâmele Etmeli 341
f. Bilmediği Konularda “Bilmiyorum” Diyebilmeli 344
g. Öğrencilerini Minnet Altına Sokmamalı 346
h. Öğrencilerine Sevecen Yaklaşmalı 348
2. Öğrencinin Uyması Gerekli Âdâb 349
a. Öğretmenini Can Kulağıyla Dinlemeli 349
b. Hocasına Karşı Oldukça Mütevâzi Olmak 350
c. Soru Sorma Hakkını İstismar Etmemek 355
d. Derse Geç Kalmamalı 357
e. Dersten Çıkmamalı 358
J. KOMŞULUK İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 360 (PDF)
1. Müslüman Komşular 361
a. Yakın Komşu 361
b. Uzak Komşu 361
2. Gayrı Müslim Komşular 362
3. Öncelik Hakkı Olan Komşu 363
4. Komşuya İyiliğin Şekli 364
5. Komşuluğun İcapları 366
K. GAYRİ MÜSLİMLERLE İLİŞKİLERDE ÂDÂB 369 (PDF)
1. Savaş Hâlinde Uyulması Gerekli Âdâb 370
2. Sulh/Barış Hâlinde Uyulması Gerekli Âdâb 372
a. Herkes Dininde Serbesttir 375
b. Ehli Kitaba Has Özel Durum 377
b1. Ehli Kitab’ın Zalimleri 378
b2. Ehli Kitabın Salihleri 379
3. Gayri Müslimlerle Dostluk 384
L. YETİM VE KİMSESİZLERLE İLİŞKİLERDE ÂDÂB 389 (PDF)
1. Yetime Sahip Çıkılmalı 394
2. Yetime İyilik Edilmeli 394
3. İyilikten Dolayı Kimseden Teşekkür Beklenmemeli 395
4. Yetim Kızlar Meselesi 396
5. Allah’ın Uyarısına Kulak Vermeli 397
M. FAKİRLERLE İLİŞKİDE ÂDÂB 400 (PDF)
1. İnfakta Ölçü 404
2. İnfakta Öncelik 407
3. Vermenin Âdâbı 409
4. Alan Pişman Edilmemeli 412
5. Yok Demenin de Bir Âdâbı Olmalı 414
6. İffetli Fakir İfşa Edilmemeli 415
a. Alenen Yapılan İyiliklerde Riyâ ve Şöhret Hissi Aranabilir 416
b. Gizlilik, Alan Açısından Büyük Önem Arzetmektedir 416
7. Dilenciliğe Pirim Verilmemeli 417
N. ÂMİR MEMUR İLİŞKİLERİNDE ÂDÂB 420 (PDF)
1. Âmirlerin Uymaları Gerekli Âdâb 423
a. Yönetimde Keyfilik Olmamalı 423
b. Memurların Hatası Aranmamalı 425
c. Bağışlayıcı Olmalı 426
d. Mütevâzı Olmalı 427
e. Memurlarla İstişâre Edilmeli 429
f. Memurların Arası Islah Edilmeli 431
g. Memurlardan Hediye Kabul Edilmemeli 432
2. Memurların Uymaları Gerekli Âdâb 435
a. İzin Âdâbı 436
b. GirişÇıkışlara Dikkat Edilmeli 438
c. Yağcılık Yapılmamalı 438
d. Yapamayacağı Görev Talep Edilmemeli 440
e. Her Zaman ve Her Yerde Saygı Gösterilmeli 441
III. BÖLÜM YAKLAŞTIRICI NİTELİKTE (PDF)
A. İSTİ’ZAN/İSLAM’DA İZİN İSTİME VE ÂDÂBI 445
1. Medeni Hayatın Kuralları Vardır 445
2. Müslüman Gayrı Medeni Olamaz 445
3. Hiçbir Meskene İzinsiz ve Selamsız Girilmez 446
4. Kapıyı Çalma ve İzin İsteme Âdâbı 447
B. HANE HALKI ARASINDA ÂDÂBII MUÂŞERET 455
1. Ev Planı İslam’a Göre Olmalı 455
2. Aile İçi Âdâba Riayet Edilmeli 456
C. SELAMLAŞMA VE ÂDÂBI 459
1. Selam 460
2.Tahiyye 462
3. Selâmın Şekli 463
4. Selama En Güzeli ile Karşılık Verilmeli 464
5. Selamlamada Belli bir Sıra Takip Edilmeli 467
6. Herkese ve Her Yerde Selam Verilmez 470
7. Selâmdan Sonra “Merhaba!” 471
8. Musafaha/Tokalaşma 473
9. El ve Etek Öpme 475
D. MİSAFİR KARŞILAMA VE MİSAFİRLİK ÂDÂBI 478
1. Ev Sahibinin Âdâbı 479
a. Misafir Güzel Bir Kıyafetle Karşılanmalı 480
b. Misafire Güler Yüz Gösterilmeli 482
c. Misafirler Bir Müddet Yalnız Bırakılmalı 483
d. İkram İçin Telaşlanmaya Lüzum Yok 483
e. Yemeği Takdim Şekli 485
f. Yemekte Misafirlerle İlgilenilmeli 486
g. Misafirlere Hizmet 487
h. Misafir Güler Yüzle Uğurlanmalı 488
2. Misafirlerin Âdâbı 489
a. Geleceğini ve Zamanını Önceden Bildirmek/Randevu 489
b. Güzel Giyinmek 490
c. İzinsiz ve Selâmsız Eve Girmemek 491
d. Ziyaret Saatine Dikkat! 491
e. Sunulan İkramı Beğenmemek Olmaz! 492
f. Evde SağaSola Bakmamalı 493
E. ZİYAFET VE ÂDÂBI 495
1. Ziyafette Davet 496
2. Yemeklerin Tertibi 499
3. Ziyafette Davetlinin Durumu 502
IV. BÖLÜM ŞAHSA ÖZGÜ HÂL VE DAVRANIŞLAR (PDF)
A. TEMİZLİK/TAHARET, NEZAFET, NEZAHET 507
1. Bâtının Temizliği/Kalp, Ruh ve Nefsin Temizliği/Mânevî Temizlik. 507
a. Hadesten Temizlik ve Âdâbı 511
b. Gusül ve Âdâbı 511
c. Guslün Şekli 513
2. Zâhirin Temizliği/Maddi Temizlik 514
3. Necasetten Temizlik ve Âdâbı 514
4. Bedeni Çeşitli İfrazattan Temizlemek 517
a. Hıtan/Sünnet Olma 519
b. Sünnet Olmanın Önemi 520
c. İstihdad/Kasıkların Tıraşı 521
B. GİYİM KUŞAM VE ÂDÂBI 523
1. Giyinmek Fıtri, Zaruri Bir İhtiyaçtır 523
2. Güzel Giyinmek 526
3. Müslümanların Müşterek Bir Kıyafeti Olabilir mi? 529
4. Görünüm Önemlidir 530
C. BAŞKALARINA KARŞI SAYGILI OLMAK 532
1. Her İnsana Saygı 532
2. Büyüklere Saygı 537
3. Meclislere Saygı 538
a. Meclisin Hakkı: Selâm 538
b. Gelene ilgi 539
c. Gelen İçin Ayağa Kalkmak 542
d. Meclisten Ayrılırken İzin İstemek 543
e. İzin İstemenin Âdâbı 544
f. Meclisin Kefâreti 545
4 Konuşma Âdâbı 547
5 Kötülüklere Misliyle de Olsa Mukabele Etmemek 551
6. Fısıldaşmak 555
7. Tecessüs 559
BİBLİYOGRAFYA 572
DİZİN 579
